(Πηγή Πληροφοριών:Οι πληροφορίες
που παραθέτουμε είναι
από το βιβλίο του
ΔΗΜΟΥ ΣΥΒΡΙΤΟΥ,
ΑΡΧΕΙΟ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ
ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΤΟ
ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΤΩΝ
ΧΩΡΙΩΝ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥΣ,
σε συνεργασία με τον
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ
ΡΕΘΥΜΝΟΥ.
Επιμέλεια κειμένων ?
Ποίηση
Εύα Λαδιά.)

ΒΡΥΣΕΣ Ν. ΡΕΘΥΜΝΟΥ Στο χωριό το 1940 ? 1944 υπήρχε οργανωμένη αντίσταση, στην οποία πήραν μέρος πολλοί κάτοικοί του. Στη διάρκεια της κατοχής οι άνδρες του χωριού έμεναν στα κοντινά βουνά απ? όπου  κατέβηκαν στο χωριό, τον Αύγουστο του 1944, όταν μαθεύτηκε η οπισθοχώρηση των Γερμανών. Όμως αιφνιδιάστηκαν από την απρόοπτη παρουσία των Γερμανών κατακτητών που βρίσκονταν ακόμα εκεί.Ξημερώματα της 22 Αυγούστου 1944 οι Βρύσες και τα άλλα ομορφοχώρια του Κέντρους έχουν συγχρόνως κυκλωθεί από τους Γερμανούς. Η αφορμή είναι γνωστή. Η απαγωγή  του στρατηγού Κράϊπε, το πέρασμά του από τα χωριά και η παραμονή του στο Κέντρος 2 ? 3 μερόνυχτα. Κάτι φαίνεται είχε ψιθυριστεί για την επικείμενη καταστροφή, αλλά οι χωριανοί δεν είχαν ειδοποιηθεί και «πιάστηκαν» στον ύπνο. Λίγοι κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Άλλοι γλίστρησαν από τα πόδια των κατακτητών και άλλοι κρύφτηκαν στα σπίτια τους και έφυγαν όταν νύχτωσε και με μεγάλη προφύλαξη. Οι άνδρες πιάστηκαν και κλείστηκαν στο σχολείο του χωριού και τα γυναικόπαιδα και οι γέροι οδηγήθηκαν στο Ρέθυμνο, στο φρούριο Φορτέντζα, «στα σύρματα», όπως έλεγαν και αφέθηκαν ύστερα από πολλές περιπέτειες και ταλαιπωρίες ελεύθεροι.Κατά το μεσημέρι οι Γερμανοί έπαιρναν τους άνδρες δυο δυο, τους οδηγούσαν  λίγο πιο πέρα σ? ένα σπίτι και τους εκτελούσαν, χωρίς να μπορούν να προβάλλουν, άοπλοι όπως ήταν, την παραμικρή αντίσταση. Το μόνο που έκαναν εκείνη τη στιγμή είναι πως έριχναν περιφρονητικές ματιές στους κατακτητές και τους έλεγαν με το βλέμμα τους αλλά και με τα λόγια άνανδρους. Όλοι τους με υπερηφάνεια και με το κεφάλι ψηλά αντίκρισαν το θάνατο. Μετά την εκτέλεση έριξαν πάνω στους νεκρούς εύφλεκτες ύλες και τους έβαλαν φωτιά. Στην ίδια θέση ακριβώς σήμερα έστησαν οι χωριανοί ένα καλλιμάρμαρο μνημείο και σε μια αναμνηστική πλάκα είναι χαραγμένα τα ονόματα των παλικαριών, που θυσιάστηκαν για την πατρίδα.Η μανία των κακούργων δεν περιορίστηκε μόνο στις εκτελέσεις των αθώων αυτών ανδρών. Την άλλη μέρα άρχισε η πυρπόληση του χωριού ολόκληρου. Έθεταν με τη σειρά στα σπίτια εκρηκτικές ύλες και τα ανατίναζαν στον αέρα. Τελευταία άφησαν  τα 3 σπίτια που έμεναν στη μέση του χωριού. Έδωσαν και σ? αυτά φωτιά και έφυγαν αφήνοντας πίσω τους μόνο ερείπια. Φρίκη, ερμιά , θάνατος! Η εικόνα  που παρουσίαζε το χωριό ήταν πραγματικά βιβλική. Όσοι χωριανοί κατάφεραν μετά από μέρες να γυρίσουν πίσω, αντίκρισαν μια εικόνα φρικιαστική. Η ίδια ακριβώς καταστροφή έγινε και στους άλλους δυο οικισμούς του χωριού, στο Σμιλέ και στο Καρδάκι. Τους άνδρες του Σμιλέ τους σκότωσαν στις Βρύσες και μετά έκαψαν τον συνοικισμό.  Το χρονικό της καταστροφής του Άνω Μέρους Εισαγωγικό ΣημείωμαΟ Θεόδωρος Φοουρφουλάκης τ. Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης, υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής, του Άνω Μέρους. Μαθητής (τότε) του Γυμνασίου (ηλικίας 16 χρόνων), έζησε σ? όλες του τις φάσεις το δράμα του χωριού του, στις 22 Αυγούστου τα 1944. Κλεισμένος μέσα στο σχολείο μαζί με του άνδρες, γνωρίζει «εξ ιδίας αντιλήψεως» τα διάφορα περιστατικά που διαδραματίστηκαν εκεί, τον τρόπο επιλογής των μελλοθάνατων και γενικότερα τις τραγικές εξελίξεις την καταραμένη μέρα. Άνω ΜέροςΤο χρονικό της καταστροφής , με πολλή συντομία, έχει ως ακολούθως: Οι Γερμανοί (περίπου 150 στρατιώτες, με ελαφρό οπλισμό) κύκλωσαν το Άνω Μέρος το χαράματα της 22 Αυγούστου 1944 ημέρα Τρίτη. Τη νύχτα της παραμονής ήλθαν, προερχόμενοι από το Ρέθυμνο, στον Αφρατέ με τα αυτοκίνητά τους και από εκεί πεζοπορούντες για δυο ώρες έφθασαν στο χωριό. Κινήθηκαν σε φάλαγγα στη διαδρομή Αφρατές Πετροχώρι Αύλακας Ρουπακιάς. Από το σημείο αυτό χωρίστηκαν σε δύο τμήματα. Το ένα κινήθηκε ΝΑ, έφθασε κύκλωσε το χωριό από το «Κατωχώρι» και το άλλο ΒΔ και κύκλωσε το «Πανωχώρι». Η κύκλωση ολοκληρώθηκε γύρω στις 4.30 το πρωί. Οι χωριανοί αντιλήφθηκαν τους Γερμανούς από τα επίμονα , συνεχή και άγρια γαυγίσματα των σκύλων και από ένα πυροβολισμό που ρίχτηκε στο «Πανωχώρι» κατά τις 4 το πρωί.  Τον έριξε ένας Γερμανός εναντίον του Μανώλη Ν. Καπαρού, που νέος τότε, μόλις αντιλήφθηκε τους Γερμανούς επιχείρησε να διαφύγει. Ο πυροβολισμός αυτός (που ακούστηκε Πανωχώρι Κατωχώρι) έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς να ξεφύγουν από τον κλοιό και να σωθούν (Μπαγούρηδες κ.α.). Όσοι δεν πρόλαβαν έτρεξαν να κρυφτούν, όπου μπορούσαν, πριν ξημερώσει.Μόλις έφεξε η μέρα οι Γερμανοί σκορπίστηκαν στα σπίτια και στους δρόμους, έβριζαν, φώναζαν, κτυπούσαν, πυροβολούσαν σκοτώνοντας τα σκυλιά και καλούσαν τους χωριανούς να συγκεντρωθούν στο Σχολείο. Παράλληλα έψαχναν στους στάβλους και στους αχυρώνες κι όσους έβρισκαν να κρύβονται τους έφερναν σε κακή κατάσταση, επίσης, στο Σχολείο. Στη δυτική αίθουσα μπαίνανε οι άντρες και τα παιδιά από 16 χρονών και πάνω και στην ανατολική τα γυναικόπαιδα.Γύρω στις 8.30  άρχισε στην αίθουσα των ανδρών ο έλεγχος των ταυτοτήτων που αποσκοπούσε στην επιλογή των μελλοθάνατων. Εκτελέστηκαν πολλοί ντόπιοι και συγχρόνως συγγενείς τους που τους υποχρέωναν να  υποδείξουν, ενώ δεν είχαν την ίδια τύχη οι ξένοι. Μετά από έναν αιφνιδιασμό των Γερμανών εξαιτίας ενός πυροβολισμού στην αυλή του σχολείου, οι Γερμανοί μας αραίωσαν. Πήραν 30 άτομα και μας έκλεισαν στο Γραφείο του Σχολείου ενώ άλλους 12 μας πήγαν συνοδεία στα σπίτια μας, πήραμε ρούχα και τρόφιμα για δυο μέρες και μας οδήγησαν έξω από το χωριό, με προορισμό τις φυλακές στο Ρέθυμνο.Στη συνέχεια  των περιστατικών που προαναφέραμε έγινε η φοβερή ανακοίνωση προς    τα   γυναικόπαιδα: «Το χωριό σας έδειξε ασέβεια προς τις γερμανικές διαταγές και θα τιμωρηθεί. Περιέθαλψε τους Άγγλους σαμποτέρ και τους Έλληνες συμμορίτες και δε συνεργάστηκε μαζί μας για την ανεύρεση του στρατηγού Κράιπε. Τώρα θα το πληρώσει Θα πάτε στα σπίτια σας, θα πάρετε ότι μπορείτε και σε μια ώρα θα είστε όλοι εδώ, για να φύγετε από το χωριό. Στους δικούς σας που κρύβονται, θα πείτε να παρουσιαστούν, γιατί όποιος παραμείνει ύστερα από μια ώρα θα τουφεκίζεται.Όλοι τρέξανε στα σπίτια τους, ειδοποίησαν τους δικούς  τους να παρουσιαστούν, πήραν ότι πρόχειρο έβρισκαν και  κυρίως ψωμί, ελιές, λίγα ρούχα και γύρισαν στο Σχολείο. Κατά τις 11 περίπου το  πρωί ξεκίνησε μια τεράστια φάλαγγα, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, πολλοί ανήμποροι, γέροι, γριές και άρρωστοι συνοδεία Γερμανών και χωροφυλάκων με κατεύθυνση προς τις Δρυγιές, Βρύσες, Καρδάκι, Γερακάρι, Ελένες και τελικό προορισμό το Μέρωνα. Το καραβάνι αυτό της συμφοράς και της οδύνης, που στην πορεία  του αύξανε από τους ξεριζωμένους και των άλλων χωριών, έφτασε στο Μέρωνα και στρατοπέδευσε σ? ένα χωράφι για να διανυκτερεύσει. Κατά την πορεία  πολλοί βρήκαν τρόπο και τόσκασαν, αλλά ήταν αδύνατο να βρεθούν μέσα στο σκοτάδι.Ελάχιστους έδιωξαν εκείνο το βράδυ και το εγχείρημα επανέλαβαν την επόμενη. Πράγματι πρωί μάζεψαν άνδρες και κοπέλες απ? όλα τα χωριά, τους μετέφεραν στο Ρέθυμνο και τους έκλεισαν στα «σύρματα». Μετά από 18 μέρες απόλυσαν όλους τους Ανωμεριανούς και των άλλων χωριών, εκτός από 5 Γερακαριανούς που απομόνωσαν στις φυλακές και από τους οποίους τον ένα εκτέλεσαν (Ταταρογιάννη), και τους άλλους τέσσερις ελευθέρωσα μετά δύο περίπου μήνες. Όσους δε μετάφεραν στα «σύρματα» στο Ρέθυμνο το ίδιο πρωί τους συνόδευσαν από το Μέρωνα μέχρι τους Αποστόλους και εκεί τους είπαν: «?Από τη στιγμή αυτή είστε ελεύθεροι. Μπορείτε να πάτε όπου θέλετε. Πίσω στα χωριά σας δεν μπορείτε να γυρίσετε?».Μετά την εντολή αυτή οι άνθρωποι εσκόρπισαν σ? όλα τα χωριά της επαρχίας και έζησαν το μαρτύριο της προσφυγιάς.Οι εκτελέσεις  των μελλοθάνατων που ήταν κλεισμένοι στο σχολείο,  άρχισαν όταν εγκατέλειψαν το χωριό τους οι Ανωμεριανοί με βίαιο τρόπο. Τους κρατουμένους τους οδηγούσαν δύο- δύο δεμένους στον τόπο των εκτελέσεων, γι αυτό και κανείς δεν μπόρεσε να φύγει. Τους γέροντες  τους σκότωσαν σποραδικά, σε διάφορα σημεία του χωριού.Ως τόποι των ομαδικών εκτελέσεων χρησιμοποιήθηκαν τέσσερα γειτονικά σπίτια. Των: Γεωργίου Τριχάκη, Λαζάρου Τριχάκη, Νίκου Καπαρού και Χαρίτου Σταυρουλάκη. Μετά τις εκτελέσεις έβαλαν φωτιά, έκαψαν τα σπίτια και τους σκοτωμένους και στη συνέχεια τα γκρέμισαν με δυναμίτες και πετρώθηκαν τα πάντα. Η ταφή των νεκρών από τα συντρίμμια των σπιτιών ήταν πλήρης και χρειάστηκε κόπος για την ανακάλυψή τους.Από την επόμενη μέρα άρχισε το έργο της λεηλασίας του χωριού, καθώς και το κάψιμο και το γκρέμισμα των σπιτιών. Για τη μεταφορά των κλοπιμαίων επιστρατεύτηκαν πολλοί με τα ζώα τους από τα γύρω χωριά. Τα ρούχα, τα τρόφιμα και τα άλλα είδη μεταφέρθηκαν στον Αφρατέ κι από εκεί με αυτοκίνητα στο Ρέθυμνο. Το έργο της καταστροφής και της λεηλασίας κράτησε 6 μέρες κι όταν τα χαράματα της 27 Αυγούστου (Κυριακή) έφυγαν οι Γερμανοί, άφησα πίσω τους μόνο ερείπια και σκοτωμένους.

Κάθε χρόνο στις 22 Αυγούστου συγκεντρώνονται  οι απανταχού Ανωμεριανοί γύρω από το καλλιμάρμαρο ηρώο για να τιμήσουν και να κλάψουν τους ένδοξους νεκρούς τους.

Φόρος Τιμής1.      Συμεών Γ. Δρετουλάκης Ιερομόναχος, εφημέριος του χωριού. 2.      Αντώνιος Κ. Βλατός3.      Ιωάννης Γ. Βαρούχας4.      Ευάγγελος Γ. Κορωνάκης5.      Γεώργιος Χ. Κορωνάκης6.      Νικόλαος Χ. Κορωνάκης7.      Γεώργιος Α. Κορωνάκης8.      Ανδρέας Α. Κορωνάκης9.      Νικόλαος Μ. Κραουνάκης10.  Γεώργιος Ε. Κραουνάκης.11.  Χαράλαμπος Γ. Κραουνάκης12.  Δημήτριος Γ. Κραουνάκης13.  Σωτήριος Α. Μαρνιέρος14.  Νικόλαος Ζ. Μαθιουλάκης15.  Νικόλαος Ζ. Ριτσάτος16.  Αριστόδημος  Μ. Ριτσάτος 17.  Ιωάννης Ν. Σταματάκης 18.  Ζαχαρίας Α. Σταματάκης19.  Δημήτριος Ν. Σταυρουλάκης20.  Αντώνιος Ε. Τσαχάκης21.  Δημήτριος Η. Τρουλλινός22.  Γεώργιος Ν. Τρουλλινός23.  Σταύρος Ν. Τρουλλινός24.  Μιχαήλ Σ. Τρουλλινός25.  Κων. Ν. Φουντεδάκης26.  Ελευθέριος Ν. Φουντεδάκης27.  Εμμανουήλ Κ. Φουντεδάκης 28.  Αναστάσιος Γ. Φουντεδάκης 29.  Σταύρος Κ. Χανιωτάκης30.  Γεώργιος Θ. Χανιωτάκης Φόρος Τιμής για Καρδάκι 1.      Νικόλαος Γ. Μοναχογυός2.      Εμμανουήλ Γ. Μοναχογυός3.      Μιχαήλ Γ. Μοναχογυός4.      Μιχαήλ Σ. Κυδωνάκης5.      Εμμανουήλ  Σ. Κυδωνάκης6.      Θρασύβουλος Ν. Γιαννακάκης7.      Ευάγγελος Χ. Κοαρωνάκης8.      Εμμανουήλ Σ. Τρουλλινός9.      Αλκιβιάδης Σ. Τρουλλινός10.  Ανδρέας Γ. Κραουνάκης11.  Σταύρος Ν. Γενεράλης12.  Στυλιανός Ν. Γενεράλης13.  Μιχαήλ Ν. Γενεράλης14.  Αθανάσιος Γ. Φυντίκης15.  Αλέξανδρος Γ. Φυντίκης16.  Ηλίας Γ. Τζωρτζάκης17.  Στέφανος Ν. Μαρνιέρος

18.  Ευάγγελος Μ. Κουκλινός

19.Πέτρος Α. Λεκανάκης